Η Ευρωπαϊκή Ένωση θέτει τον πιο φιλόδοξο κλιματικό στόχο της μέχρι σήμερα: μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 90% έως το 2040. Παράλληλα, η μετάβαση στην πράσινη οικονομία αντιμετωπίζει σοβαρές κοινωνικές προκλήσεις, με τα κράτη-μέλη να καθυστερούν στην υποβολή σχεδίων που θα προστατεύουν τους πιο ευάλωτους πολίτες από τις επιπτώσεις της πράσινης φορολόγησης.
Τι προβλέπει ο κλιματικός στόχος της ΕΕ για το 2040;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά περίπου 90% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, έως το 2040. Για πρώτη φορά, μέρος αυτής της μείωσης θα μπορεί να επιτευχθεί μέσω διεθνών ανθρακικών πιστώσεων, δηλαδή επενδύσεων σε έργα καθαρής ενέργειας ή αναδάσωσης σε τρίτες χώρες, που θα «μετριούνται» ως μείωση εκπομπών της ΕΕ.
Τι είναι η «αγορά ρύπων» και γιατί προκαλεί αντιδράσεις;
Οι ανθρακικές πιστώσεις επιτρέπουν σε κράτη ή εταιρείες να «αγοράζουν» δικαιώματα εκπομπών ρύπων χρηματοδοτώντας έργα μείωσης εκπομπών αλλού. Η πρακτική αυτή αμφισβητείται γιατί:
- Υπάρχει κίνδυνος «μεταφοράς» του προβλήματος εκτός ΕΕ, αντί να υπάρξουν πραγματικές λύσει.
- Πολλά έργα στο παρελθόν δεν απέδωσαν τις υποσχόμενες μειώσεις.
- Νομικές αμφιβολίες για τη συμβατότητα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Η ΕΕ θέτει όριο 3% της συνολικής μείωσης να προέρχεται από τέτοιες πιστώσεις μετά το 2036, αλλά κάποιες χώρες πιέζουν για μεγαλύτερο ποσοστό.
Πώς θα προστατευθούν οι πιο ευάλωτοι πολίτες από τις αυξήσεις στα ενεργειακά κόστη;
Η ΕΕ σχεδιάζει να επιβάλει τιμή στις εκπομπές από θέρμανση και οδικές μεταφορές από το 2027, κάτι που αναμένεται να αυξήσει τους λογαριασμούς ενέργειας των νοικοκυριών. Για να μετριαστούν οι επιπτώσεις, έχει δημιουργηθεί το Ταμείο Κλίματος ύψους 86,7 δισ. ευρώ (2026-2032), που θα χρηματοδοτήσει μέτρα στήριξης των φτωχότερων νοικοκυριών και μικρών επιχειρήσεων.
Σε ποιό στάδιο βρίσκονται τα εθνικά κοινωνικά σχέδια που απαιτούνται για την εκταμίευση των κονδυλίων;
Κανένα από τα κράτη-μέλη, εκτός της Σουηδίας, δεν κατόρθωσε να υποβάλει τα απαιτούμενα Εθνικά Κοινωνικά Σχέδια (Social Climate Plans) ως την προθεσμία της 30ης Ιουνίου 2025. Αυτά τα σχέδια πρέπει να περιγράφουν πώς κάθε χώρα θα χρησιμοποιήσει τα κονδύλια για να στηρίξει τους πιο ευάλωτους στην πράσινη μετάβαση.
Η καθυστέρηση αυτή απειλεί να αναβάλει την εκταμίευση των κονδυλίων, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να λάβει όλα τα σχέδια πριν ενεργοποιήσει το Ταμείο. Η αξιολόγηση των σχεδίων θα διαρκέσει περίπου πέντε μήνες, αλλά δεν έχει ξεκαθαριστεί πότε ακριβώς θα ξεκινήσει αυτή η διαδικασία.
Τι (θα έπρεπε) να περιλαμβάνουν αυτά τα σχέδια;
Τα σχέδια οφείλουν να προβλέπουν μέτρα όπως:
- Επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
- Ανακαινίσεις κατοικιών για ενεργειακή αποδοτικότητα
- Καθαρά συστήματα θέρμανσης και ψύξης
- Προώθηση χαμηλών εκπομπών μεταφορών, όπως ηλεκτρικά οχήματα
Ποια είναι τα βασικά εμπόδια στην υποβολή των σχεδίων;
- Πολιτικές και διοικητικές δυσκολίες στην οργάνωση και διαβούλευση.
- Ανησυχίες για το κόστος και την κοινωνική αποδοχή των μέτρων.
- Ανεπαρκής συμμετοχή των πολιτών και των κοινωνικών φορέων στη διαμόρφωση των σχεδίων.
Ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Η Επιτροπή καλεί τα κράτη-μέλη να ολοκληρώσουν γρήγορα τα σχέδιά τους, αλλά προειδοποιεί ότι δεν θα δεχθεί σχέδια που δεν έχουν διαφανή και επαρκή συμμετοχή των πολιτών. Η καθυστέρηση μπορεί να αναβάλει την έναρξη της χρηματοδότησης και να θέσει σε κίνδυνο την κοινωνική δικαιοσύνη της πράσινης μετάβασης.
Ποιο είναι το συνολικό διακύβευμα για την ΕΕ;
Η ΕΕ βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι: πρέπει να επιτύχει φιλόδοξους κλιματικούς στόχους, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η μετάβαση δεν αφήνει πίσω της τους πιο ευάλωτους. Η επιτυχία ή αποτυχία των κοινωνικών σχεδίων και η διαχείριση των ανθρακικών πιστώσεων θα καθορίσουν αν το 2040 θα είναι ορόσημο ουσιαστικής αλλαγής ή μια χαμένη ευκαιρία.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά σε μια πρωτοφανή προσπάθεια για το κλίμα, αλλά η κοινωνική διάσταση της μετάβασης παραμένει ανοιχτή πρόκληση. Η προστασία των φτωχότερων πολιτών και η διαφάνεια στη διαχείριση των πόρων θα κρίνουν την επιτυχία της πράσινης μετάβασης.
