Γιατί το 2021 είναι η χρονιά της αποθήκευσης ενέργειας – Οι προκλήσεις σε θεσμικό και ρυθμιστικό επίπεδο

Η αναγκαιότητα της αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας για την επίτευξη των στόχων απανθρακοποίησης των ενεργειακών συστημάτων αποτελεί κοινό τόπο. Δεν πρόκειται απλώς για μια ακόμα πηγή ευελιξίας, μαζί με συμβατικές μονάδες παραγωγής, την απόκριση της ζήτησης και τις διασυνδέσεις, αλλά για τον μοναδικό πόρο ο οποίος μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά καταστάσεις συστηματικής υπερπαραγωγής ΑΠΕ και ετεροχρονισμού της ως προς τη ζήτηση, οι οποίες χαρακτηρίζουν τα συστήματα υψηλής διείσδυσης ΑΠΕ.

Είναι επίσης βασική προϋπόθεση ώστε η μη κατανεμόμενη παραγωγή ΑΠΕ να καλύψει τις απαιτήσεις επάρκειας ισχύος των αυριανών πλήρως απανθρακοποιημένων συστημάτων.

Η αποθήκευση, ως πόρος ευελιξίας, έχει ευεργετική επίδραση στις αγορές, περιορίζοντας τις διακυμάνσεις των τιμών στην ημερήσια αγορά ενέργειας, όπως και τα διαστήματα εκφυλισμού τους σε μηδενικά ή αρνητικά επίπεδα, παρέχοντας άφθονες και ποιοτικές υπηρεσίες ευελιξίας που αποτρέπουν ακραίες τιμές στην αγορά εξισορρόπησης και δίνοντας ευκαιρίες για σύναψη διμερών συμβολαίων και χαρτοφυλακίων με όλους τους συμμετέχοντες και ιδίως με τις ΑΠΕ.

Με τη στοχευμένη χωροθέτησή της, η αποθήκευση μπορεί να δώσει απαντήσεις στο χρόνιο και συνεχώς επιδεινούμενο πρόβλημα του κορεσμού των δικτύων, καθώς και να παράσχει ποικίλες τεχνικές υπηρεσίες ρύθμισης και ελέγχου εκτός αγορών (διαχείρισης τάσεων και αέργων, ταχείας ρύθμισης συχνότητας, αδράνειας, στάθμης βραχυκύκλωσης, εκκίνησης μετά από σβέση κ.ά.).

Η ενσωμάτωσή της στις εγκαταστάσεις παραγωγών και καταναλωτών μπορεί υπό προϋποθέσεις να αποφέρει σημαντικά οφέλη σε αυτούς. Η αξιοποίηση της ημερήσιας διακύμανσης των τιμών ενέργειας, η διαμόρφωση της καμπύλης ζήτησης με μείωση των αιχμών και των συνακόλουθων χρεώσεων, η βέλτιστη αξιοποίηση των μονάδων αυτοπαραγωγής, η μείωση των ρυθμιζόμενων χρεώσεων, η αναβάθμιση των δυνατοτήτων απόκρισης της ζήτησης, η βελτίωση της αξιοπιστίας και συνέχειας τροφοδότησης σε καταστάσεις απώλειας του δικτύου είναι μερικά από τα δυνητικά οφέλη για τον χρήστη.

Οι ανάγκες του συστήματος

Για όλους τους παραπάνω λόγους, η αποθήκευση αναδεικνύεται στο πολυεργαλείο των σύγχρονων ηλεκτρικών συστημάτων. Δεν πρόκειται για κάποιο νέο στοιχείο -σταθμοί αντλησιοταμίευσης λειτουργούν επί περίπου έναν αιώνα. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται διεθνώς ένα διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον, συσχετισμένο κυρίως με τη μεγάλη ανάπτυξη των ΑΠΕ.

Διατάξεις αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να βρεθούν σε κάθε σημείο του ηλεκτρικού συστήματος (παραγωγή, μεταφορά, διανομή, εγκαταστάσεις τελικών χρηστών), επιτελώντας γενικές και οριζόντιες λειτουργίες (π.χ. χρονικής μετάθεσης της παραγωγής ή κατανάλωσης ενέργειας), όσο και ειδικές λειτουργίες συσχετισμένες με την εκάστοτε εφαρμογή.

Τον τελευταίο χρόνο η χώρα μας γνωρίζει μια έκρηξη αδειοδοτικού ενδιαφέροντος για νέες εγκαταστάσεις αγοράς, αυτόνομες ή συνδυασμένες με σταθμούς ΑΠΕ. Η ισχύς αιτήσεων στα μέσα του 2021 υπερβαίνει τα 9000 MW, με το μεγαλύτερο μέρος αυτών να έχει μετατραπεί σε άδειες παραγωγής, υπερκαλύπτοντας κατά πολύ τις ανάγκες του εθνικού μας συστήματος σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.

Οι τελευταίες αποτιμήθηκαν προ έτους από μελέτη του ΕΜΠ για λογαριασμό της ΡΑΕ σε περίπου 2000-3000 MW (συνολική δυναμικότητα μείγματος αποθηκών μικρής και μεγάλης διάρκειας, περιλαμβανομένων των 700 MW αντλησιοταμίευσης των υφιστάμενων σταθμών Θησαυρού και Σφηκιάς της ΔΕΗ Α.Ε.), αναλόγως με τα θεωρούμενα σενάρια ανάπτυξης των ΑΠΕ.

Τα μη διασυνδεδεμένα νησιά

Ειδική περίπτωση αποτελούν τα μη διασυνδεδεμένα νησιά, όπου η εισαγωγή αποθήκευσης είναι σήμερα δυνατή μόνο μέσω του πλαισίου των υβριδικών σταθμών, δηλαδή εικονικών σταθμών παραγωγής που απαρτίζονται από μονάδες ΑΠΕ και αποθήκευσης και λειτουργούν ως ενιαίες κατανεμόμενες οντότητες.

Παρά το σημαντικό επενδυτικό ενδιαφέρον και τις περίπου 160 άδειες παραγωγής, εγγυημένης ισχύος άνω των 500 MW και ισχύος ΑΠΕ μεγαλύτερης των 1100 MW, μόνο 2 μικρά έργα έχουν υλοποιηθεί, στην Τήλο και την Ικαρία, αθροιστικής ισχύος περί τα 3 MW, καθώς επί σειρά ετών εκκρεμεί η ανάπτυξη και έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή νέου πλαισίου ενίσχυσης των έργων. Με την έγκριση ενός νέου πλαισίου διαγωνισμών για την επιλογή υβριδικών έργων με κριτήριο το ελάχιστο κόστος παραγωγής, η οποία πλέον επίκειται, εκτιμάται ότι οι επενδύσεις σε υβριδικά έργα θα επανεκκινήσουν σύντομα.

Παράλληλα, εξελίσσονται επιδεικτικά-πιλοτικά έργα υψηλής διείσδυσης σε αυτόνομα συστήματα, όπως του Αγίου Ευστρατίου και της Αστυπάλαιας, τα οποία έχουν επιδεικτικό χαρακτήρα, λόγω του μικρού τους μεγέθους, αλλά σημαντική διεθνή προβολή.

«Πίσω από το μετρητή»

Στο άλλο μεγάλο πεδίο εφαρμογής της αποθήκευσης, «πίσω από τον μετρητή» σε εγκαταστάσεις καταναλωτών και αυτοπαραγωγών, η διείσδυση της αποθήκευσης παραμένει ακόμη αμελητέα.

Η ανάπτυξη τέτοιων εφαρμογών προϋποθέτει αναθεώρηση του πλαισίου του net metering, σε εναρμόνιση με τις πρόσφατες ευρωπαϊκές οδηγίες, το οποίο σήμερα ευνοεί τον ετεροχρονισμένο λογιστικό συμψηφισμό εγχεόμενης στο δίκτυο και απορροφούμενης από αυτό ενέργειας, αντί να κινητροδοτεί την ιδιοκατανάλωσή της.

Η καθιέρωση του ταυτοχρονισμένου συμψηφισμού, η σταδιακή εισαγωγή τιμολογίων που θα αντανακλούν το πραγματικό κόστος της ενέργειας, η δυνατότητα πώλησης πλεονάζουσας ενέργειας και οι στοχευμένες πολιτικές ενίσχυσης της αποκεντρωμένης παραγωγής και αποθήκευσης είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη εφαρμογών, οι οποίες, σε συνδυασμό με την αυτοπαραγωγή και ευέλικτη ζήτηση των χρηστών, θα μετασχηματίσουν τον τομέα της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας.

Θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο

Η ανάπτυξη αποθηκευτικών πόρων και εφαρμογών προϋποθέτει την τακτοποίηση των ζητημάτων αδειοδότησής τους, την ευχέρεια πρόσβασης στα δίκτυα, την  αποτελεσματική τους δραστηριοποίηση στις αγορές και την ύπαρξη μηχανισμών ενίσχυσης που θα καλύπτουν το χρηματοδοτικό κενό των έργων. Και στα τέσσερα αυτά επίπεδα, το θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο της χώρας είτε παρουσιάζει σημαντικά κενά, είτε δεν υφίσταται.

Η διαπίστωση αυτή οδήγησε τη ΓΓ Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών του ΥΠΕΝ να συστήσει Ομάδας Διοίκησης Έργου (ΟΔΕ) με αποστολή την καταγραφή ελλείψεων του θεσμικού πλαισίου και την εισήγηση των αναγκαίων ρυθμίσεων και γενικών κατευθύνσεων. Η ΟΔΕ εξέτασε οριζόντια όλα τα ζητήματα που αφορούν την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας και τις διάφορες εφαρμογές της, προκειμένου να καταλήξει σε κύριους άξονες προτάσεων. Η εισήγηση της ΟΔΕ ολοκληρώνεται στα μέσα του 2021 και ήδη έχουν δρομολογηθεί νομοθετικές πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις στο δευτερογενές ρυθμιστικό πλαίσιο.

Σχήματα ενίσχυσης

Παρά την αναγκαιότητα και τα οφέλη που διαπιστωμένα παράγει η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας, παραμένει η βασική διαπίστωση ότι οι αγορές αποτυγχάνουν να αποτιμήσουν την πλήρη αξία τους και να τη μετατρέψουν σε έσοδα που θα καταστήσουν βιώσιμες τις επενδύσεις. Είναι ακόμα ελάχιστα τα ρυθμιστικά περιβάλλοντα όπου έχει καταστεί δυνατή η υλοποίηση έργων αποθήκευσης με όρους αγοράς, κυρίως μέσω της εισαγωγής αμειβόμενων υπηρεσιών ταχείας απόκρισης ή κατάλληλων και επαρκών ενισχύσεων.

Η έγκαιρη δρομολόγηση των αναγκαίων έργων για τη μετάβαση σε υψηλά επίπεδα διείσδυσης ΑΠΕ εντός της 10ετίας που διανύουμε προϋποθέτει τη στήριξη των επενδύσεων με σχήματα ενίσχυσης που θα καλύψουν το χρηματοδοτικό τους κενό, δηλαδή την απόσταση μεταξύ των προσδοκώμενων εσόδων τους από τις αγορές και του πλήρους κόστους που καθιστά τις επενδύσεις βιώσιμες.

Στην κατεύθυνση αυτή, το ΥΠΕΝ έχει συμπεριλάβει στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0» που θα χρηματοδοτηθεί από πόρους του Ταμείου Συνοχής και Ανάπτυξης (RRF) δράση ύψους 450 εκ. Ευρώ για την ενίσχυση σταθμών αντλησιοταμίευσης και μπαταριών που θα δραστηριοποιούνται στις αγορές, ισχύος έως 1380 MW, η οποία μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην κάλυψη των βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων αναγκών του συστήματός μας.

Πρόσθετες δυνατότητες ενίσχυσης των έργων αποθήκευσης μπορεί να προέλθουν από τον μόνιμο μηχανισμό ισχύος (CRM) που η χώρα θα υποβάλει προς έγκριση, καθώς και από προγράμματα επιδότησης αποκεντρωμένων μονάδων οικιακών και άλλων μικρών καταναλωτών.

Ειδικά για τα νησιά, αναμένεται το νέο πλαίσιο ενίσχυσης των υβριδικών σταθμών, ενώ η παράταση του σχήματος των διαγωνισμών ΑΠΕ πιθανότατα θα περιλαμβάνει πρόβλεψη λειτουργικής ενίσχυσης και για σταθμούς ΑΠΕ με ενσωματωμένη αποθήκευση.

Σε κάθε περίπτωση, οι πολιτικές ενίσχυσης είναι σημαντικό να στοχεύουν το πραγματικά αναγκαίο και δικαιολογημένο μέγεθος υποδομών, ώστε να μεγιστοποιείται το όφελος για τον καταναλωτή, αλλά και να αποφεύγεται η υπερπροσφορά υπηρεσιών με συμπίεση των εσόδων των έργων από την αγορά και συνακόλουθη μεγέθυνση των αναγκών ενίσχυσής τους.

Τα επόμενα βήματα

Η πορεία ανάπτυξης της αποθήκευσης μόλις άρχισε. Τη χρονιά που διανύουμε έγινε ένα μεγάλο “kick-start” στην προσπάθεια αυτή, τόσο από πλευράς Πολιτείας, όσο και επενδυτών. Μπορούμε πλέον να πούμε ότι στη χώρα μας υπάρχει κατανόηση των αναγκών και επαρκής ποσοτικοποίηση των στόχων, προσδιορισμός και προτεραιοποίηση των αναγκαίων δράσεων και ανταπόκριση της αγοράς.

Ωστόσο, ο δρόμος είναι μακρύς και απαιτείται διαρκής και συντονισμένη προσπάθεια ώστε το εγχείρημα να στεφθεί με επιτυχία, δηλαδή να οδηγήσει στην υλοποίηση και αποδοτική λειτουργία των αναγκαίων για τη στήριξη του συστήματος και της αγοράς μας έργων.

Τα αμέσως επόμενα βήματα-στοιχήματα θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής:

1.       Εξορθολογισμός της αδειοδότησης έργων και ανακοπή των φαινόμενών «πληθωρισμού» και εικονικού επενδυτικού ενδιαφέροντος που ήδη σημειώνονται.

2.       Γρήγορη οικοδόμηση του αναγκαίου θεσμικού και ρυθμιστικού πλαισίου, σε υλοποίηση των εισηγήσεων της ΟΔΕ Αποθήκευσης, λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα αυτό.

3.       Ιδιαίτερη μέριμνα για τη βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων, τόσο στην αγορά, μέσω συνεργασιών και συνεργειών με ΑΠΕ και άλλους συμμετέχοντες, όσο και για την παροχή υπηρεσιών αποσυμφόρησης των δικτύων και αύξησης της ικανότητας υποδοχής ΑΠΕ.

4.       Υλοποίηση των σχημάτων στήριξης, με αποτελεσματικές διαδικασίες επιλογής έργων και παροχής ενισχύσεων με βάση τις πραγματικές ανάγκες του συστήματος και των επενδύσεων.

5.       Επανεκκίνηση των επενδύσεων υβριδικών σταθμών στα νησιά, με επαναπροσδιορισμό των στόχων ισχύος των έργων, συνεκτιμώντας την προοπτική διασύνδεσης των συστημάτων.

6.       Αφαίρεση των περιορισμών ανάπτυξης και λειτουργίας των αποκεντρωμένων πόρων αποθήκευσης, με τροποποίηση του πλαισίου ενεργειακού συμψηφισμού και με ανάπτυξη των ρυθμιστικών προϋποθέσεων για πλήρη και αποτελεσματική δραστηριοποίηση τους σε όλες τις αγορές.

--------------------------

Ο κ. Σταύρος Παπαθανασίου είναι καθηγητής ΕΜΠ και συντονιστής της Ομάδας Εργασίας του ΥΠΕΝ για την αποθήκευση ενέργειας

(Το άρθρο περιλαμβάνεται στον τόμο GREEK ENERGY 2021 που εκδίδει για 10η συνεχόμενη χρονιά το επιτελείο του energypress)

 

 

 

24 Iουνίου 2021

energypress