Η σκοτεινή διαδρομή των πλαστικών σκουπιδιών

Τελικά, πού πάνε τα ανακυκλώσιμα υλικά που φτάνουν στον μπλε κάδο στη χώρα μας; Σε πρώτη φάση διαχωρίζονται στα Κέντρα Διαλογής και Ανάκτησης Υλικών (ΚΔΑΥ) που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα - το μεγαλύτερο και ένα από τα πιο σύγχρονα βρίσκεται στο Κορωπί, όπου απορριμματοφόρα ξεφορτώνουν καθημερινά 400-500 τόνους ανακυκλώσιμων από 30 δήμους στην Αθήνα. Οι δημοσιογράφοι που πραγματοποίησαν την έρευνα συνάντησαν τον υπεύθυνο λειτουργίας του εργοστασίου της εταιρείας WATT A.E., που επιβεβαίωσε ότι μόνο το μισό περιεχόμενο του κάθε κάδου μπορεί να οδεύσει τελικά προς ανακύκλωση και ότι το 50% του υλικού αυτού συνήθως εξάγεται. Και ανέφερε ότι το εργοστάσιο εξάγει σε Ευρώπη και Ασία, ανάλογα με τη φύση του υλικού, και ότι τα εύκαμπτα υλικά, όπως η σακούλα, πηγαίνουν σε βαλκανικές χώρες.

Μια χώρα που απορροφά μέρος του ελληνικού πλαστικού είναι η Βουλγαρία, που αντιμετωπίζει ήδη συνέπειες από την επεξεργασία του υλικού. Στις 25 Ιανουαρίου του 2020 σε τμήμα του Εβρου (ή Μαρίτσα, όπως ονομάζεται ο ποταμός στη γειτονική χώρα), στις όχθες της μικρής πόλης Πάζαρτζικ στη νότια Βουλγαρία, ξεβράστηκαν τεράστιες ποσότητες νεκρών ψαριών.

Η ύποπτη εταιρεία

Το επεισόδιο χαρακτηρίστηκε το χειρότερο κρούσμα τοξικής μόλυνσης στην ιστορία του Εβρου, επηρεάζοντας 26 χιλιόμετρα της ροής του. Πλαστικά υπολείμματα, τα οποία ανεξάρτητη επιτροπή ειδικών επιστημόνων χαρακτήρισε κατάλοιπα της διαδικασίας ανακύκλωσης, έχρισαν ύποπτη την Ecoinvest, μια τοπική εταιρεία ανακύκλωσης. Τριάμισι χρόνια μετά, οι αρχές δεν είχαν ολοκληρώσει την έρευνά τους, οι κατηγορίες δεν κατέληξαν σε καταδίκες και η εταιρεία διατείνεται ότι έχει αναβαθμίσει το σύστημα διαχείρισης.

Οι δημοσιογράφοι του Solomon πήγαν στις εγκαταστάσεις της Ecoinvest, μιας από τις ηγέτιδες εταιρείες στον κλάδο της ανάκτησης στη Βουλγαρία με μερίδιο 10% στην εγχώρια αγορά αποβλήτων συσκευασίας. Ακόμη, είναι μία από τις 177 που έχουν λάβει άδεια εισαγωγής σκουπιδιών από το εξωτερικό με σκοπό την ανάκτηση. Η Ελλάδα είναι βασικός προμηθευτής πλαστικού σκουπιδιού τόσο της εταιρείας όσο και της Βουλγαρίας γενικότερα. Οι εισαγωγές από τη χώρα μας αυξάνονται αλματωδώς τα τελευταία χρόνια, με 48.000 τόνους το 2022, ποσότητα υπερδιπλάσια σε σχέση με το 2020. Η εταιρεία πουλάει το 80% του ανακτημένου πλαστικού κυρίως στο εξωτερικό, αλλά και στην Ασία, όπου θα χρησιμοποιηθεί σε κλάδους όπως οι κατασκευές και η γεωργία. Βασικός πελάτης των τελικών προϊόντων της είναι και η Ελλάδα.

Στη συνέχεια, οι δημοσιογράφοι ταξίδεψαν 270 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Πάζαρτζικ, στην πόλη Βέλικο Τάρνοβο όπου βρίσκεται η εταιρεία Megaport, ένας άλλος κολοσσός του βουλγαρικού κλάδου ανακύκλωσης με ελληνική πελατεία. Κάθε μήνα φτάνουν εδώ από την Ελλάδα 200 τόνοι πλαστικό σκουπίδι τύπου LDPE (πολυαιθυλένιο χαμηλής πυκνότητας), ποσότητα που αντιπροσωπεύει το 10% της πρώτης ύλης της. Η Megaport αγοράζει από ελληνικά ΚΔΑΥ και ιδιωτικές εταιρείες, πληρώνοντας ανάλογα με την ποιότητα από 5 έως 350 ευρώ τον τόνο. Μετά την ανακύκλωσή του, συχνά πωλείται πίσω στην Ελλάδα με τη μορφή είτε πέλετ είτε μαύρης σακούλας σκουπιδιών. Ενα 8% όμως δεν μπορεί να ανακυκλωθεί και είτε μετατρέπεται σε RDF για να καεί στα τσιμεντάδικα της Βουλγαρίας είτε καταλήγει στη χωματερή.

Και η ίδια η Ελλάδα είναι μέρος του λεγόμενου «εμπορίου σκουπιδιών». Απλώς με διαφορετική μορφή. Αυτή της εισαγωγής RDF (καύσιμο που παράγεται από απορρίμματα, συμπεριλαμβανομένου του πλαστικού) για καύση από την τσιμεντοβιομηχανία, αναφέρεται στην έρευνα για την πραγματοποίηση της οποίας η επόμενη στάση ήταν ο Βόλος. Εκεί όπου βρίσκεται το κολοσσιαίο εργοστάσιο τσιμέντου της AΓΕΤ/Lafarge που το 2022 εισήγαγε 70.000 τόνους RDF από την Ιταλία και σχεδιάζει να τριπλασιάσει την ποσότητα αυτή στο εγγύς μέλλον. Το RDF είναι πιο φτηνό από το φυσικό αέριο, με την εταιρεία να εισπράττει από τους Ιταλούς τέλος εισόδου (gate fee) και να αποφεύγει πρόστιμα από τους ρύπους, ενώ οι εκπομπές από την καύση RDF δεν προσμετρώνται στο σύστημα, παρ’ όλο που οι εκπομπές ρύπων φυσικά δεν εξαφανίζονται.

Καύση αποβλήτων

Η καύση αποβλήτων τόσο κοντά στην πόλη και τα σχέδια για εντατικοποίηση της πρακτικής αυτής κρούουν εδώ και χρόνια τον κώδωνα του κινδύνου. Πολλοί ντόπιοι φοβούνται ότι η καύση αποβλήτων στις τσιμεντοκάμινους συμβάλλει ώστε τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης να φτάνουν στα ύψη στον Βόλο τις μισές ημέρες κάθε έτους. Και με τα ποσοστά εγκεφαλικών επεισοδίων και καρκίνου του ήπατος να είναι εδώ αρκετές φορές υψηλότερα από τον εθνικό μέσο όρο. Ωστόσο, η εταιρεία αρνείται κατηγορηματικά ότι έχει οποιαδήποτε συμμετοχή στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος και μιλά για συνεχείς ελέγχους τόσο του εισαγόμενου RDF όσο και των ρύπων, αλλά και του περιβαλλοντικού της αποτυπώματος.

Η πορεία του GPS που είχε τοποθετηθεί σε ένα πλαστικό μπουκάλι νερού το οποίο απορρίφθηκε στο κέντρο της Αθήνας οδήγησε τους δημοσιογράφους στη δεύτερη ευρωπαϊκή χώρα στην οποία -μαζί με τη Βουλγαρία- η Ελλάδα εξάγει τους τόνους των πλαστικών σκουπιδιών της. Ακολουθώντας τη διαδρομή που έκανε το μπουκάλι έφτασαν στη Ρουμανία στην εταιρεία ανακύκλωσης Professional Recycling, στο Τούργκου Μούρες, μια πόλη στα βόρεια της χώρας. Οπως και η Βουλγαρία, ειδικά μετά την κινεζική απαγόρευση εισαγωγής πλαστικών αποβλήτων, η Ρουμανία έγινε χώρα εισαγωγής νόμιμων αλλά και παράνομων και επικίνδυνων πλαστικών απορριμμάτων από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μάλιστα, η Ρουμανία καταγράφει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης σε όλη την Ε.Ε., ωστόσο εισάγει κάθε χρόνο χιλιάδες τόνους πλαστικού από άλλες χώρες. Σύμφωνα με ειδικό στη διαχείριση απορριμμάτων και υπεύθυνο προγραμμάτων στην οργάνωση Ecoteca, στη Ρουμανία υπάρχουν δύο κατηγορίες ανακυκλωτών: τέσσερα-πέντε υποδειγματικά εργοστάσια ανακύκλωσης και εκατοντάδες άλλοι ψευδοανακυκλωτές. Η εικόνα της Professional Recycling μοιάζει να ανήκει στην πρώτη κατηγορία.

Πολύ διαφορετική εικόνα παρουσίαζε ένα εργοστάσιο ανακύκλωσης που επισκέφτηκαν οι δημοσιογράφοι στο Βουκουρέστι. Μέσα από τα αρχεία της ρουμανικής περιβαλλοντικής επιθεώρησης, αλλά και τις δηλώσεις Ελλήνων εμπόρων πλαστικού, εντόπισαν μια εταιρεία κινεζικών συμφερόντων, που εισάγει πλαστικές σακούλες από την Ελλάδα. Εκεί αντίκρισαν αμέτρητες μπάλες από πλαστικές σακούλες στον εξωτερικό χώρο να λιώνουν κάτω από τον δυνατό ήλιο ανάμεσα σε σκουριασμένα μηχανήματα. Με τους εργαζόμενους χωρίς τα απαραίτητα μέτρα προστασίας να μετατρέπουν σε φρενήρεις ρυθμούς τις σακούλες σε λωρίδες. Εκπρόσωποι της εταιρείας δεν δέχτηκαν να τους συναντήσουν ή να προχωρήσουν σε κάποιο σχόλιο.

«Αόρατες» χωματερές

Ομως, ενώ το καλό πλαστικό, που δεν ξεπερνάει το 15% του συνόλου των εισαγωγών, καταλήγει στα εργοστάσια ανάκτησης της χώρας ώστε να αποκτήσει μια δεύτερη ζωή, το κακής ποιότητας πλαστικό, από το οποίο οι χώρες θέλουν να απαλλαχθούν, καταλήγει σε χωράφια, σε νόμιμες ή «αόρατες» παράνομες χωματερές. Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό είναι οι ελλιπείς έλεγχοι, τα δίκτυα διαφθοράς αλλά και το χαμηλό κόστος (νόμιμης ή παράνομης) ταφής των απορριμμάτων. Η Ρουμανία έχει ένα από τα χαμηλότερα κόστη ταφής στην Ε.Ε.: 100 ευρώ/τόνο για τις νόμιμες χωματερές, ενώ το κόστος παράνομης ταφής δεν ξεπερνάει τα 20 ευρώ/τόνο.

Σε ό,τι αφορά την πορεία των πλαστικών απορριμμάτων στη χώρα μας, ένα από τα πλαστικά σκουπίδια με ανιχνευτή GPS που απορρίφθηκε στην πόλη της Ξάνθης εντοπίστηκε στη χωματερή της Καβάλας, ενώ ένα ακόμα ανακυκλώσιμο που απορρίφθηκε στην πρωτεύουσα της Σύρο υ κατέληξε στον ΧΥΤΑ του νησιού.

Οπως αποδεικνύεται, λοιπόν, το περίφημο «πράσινο βελάκι» στις συσκευασίες πλαστικού δεν ολοκληρώνει στην πραγματικότητα ποτέ τον κύκλο του, μετατρέποντας την αποκαλούμενη κυκλική οικονομία σε απατηλή υπόσχεση. «Ο όγκος των σκουπιδιών που παράγουμε είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που μπορούν να διαχειριστούν οι μηχανισμοί. Οσο λέμε “εγώ ανακυκλώνω”, σίγουρα δεν λύνουμε το πρόβλημα. Μη σας πω ότι μερικές φορές βοηθάμε στο να διαιωνιστεί. Δεν πάμε να δαιμονοποιήσουμε την ανακύκλωση, αλλά ας μη ζούμε σε ένα ροζ συννεφάκι και νομίζουμε ότι, επειδή υπάρχουν οι μπλε κάδοι, είμαστε ΟΚ. Δεν είμαστε ΟΚ», ανέφερε ο Νίκος Χαραλαμπίδης, γενικός διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace, στην παρουσίαση της έρευνας στο iMedD. «Οι διαδρομές των πλαστικών απορριμμάτων έχουν μετατραπεί σε εμπορικό προϊόν και η περιβαλλοντική διάσταση είναι δευτερεύουσα», επισήμανε ο δημοσιογράφος Γιώργος Χρηστίδης, ενώ, σε ό,τι αφορά την πραγματοποίηση της έρευνας, ο φωτορεπόρτερ Αλέξανδρος Αβραμίδης ανέφερε ότι «τo πιο δύσκολο ήταν να βρούμε τα στοιχεία. Ηταν ελλιπή και μη αξιόπιστα ώστε να βγουν συμπεράσματα».

Έρευνα: Solomon (Αλεξία Καλαϊτζή, Γιώργος Χρηστίδης, Αλέξανδρος Αβραμίδης)