Γ. Μανιάτης: Τα γεωπολιτικά μυστικά της κλιματικής κρίσης

1.Τα Προφανή Της Κλιματικής Κρίσης 

Η πανδημία της Covid-19, έπιασε απροετοίμαστη την ανθρωπότητα, με αποτέλεσμα τους πρώτους μήνες να μην υπάρχουν ούτε οι ελάχιστες αναγκαίες ποσότητες σε μάσκες και αναπνευστήρες. Η λόγω χαμηλού κόστους παραγωγή μόνο στην Κίνα, ανέδειξε τόσο τις αδυναμίες και την έλλειψη προνοητικότητας της δύσης, όσο και χαρακτηριστικά σημεία αδυναμίας του υφιστάμενου μοντέλου παγκοσμιοποίησης. Ένα μοντέλο, που είναι πια αποδεκτό ότι πρέπει να μετασχηματιστεί από τη δομή του Shareholder Capitalism (καπιταλισμός των Μετόχων, με αποκλειστικό ενδιαφέρον το κέρδος), σε Stakeholder Capitalism (καπιταλισμός των Συμ-Μετόχων, δηλ. ισότιμο ενδιαφέρον για περιβάλλον, κοινωνία, μετόχους), 

Όμως, η ήδη παρούσα  Κλιματική Κρίση, με πολλαπλάσιες αρνητικές συνέπειες σε σχέση με την πανδημία, δεν επιτρέπεται να μας πιάσει ξανά ‘’αδιάβαστους΄΄. Τα μηνύματα είναι σαφή εδώ και αρκετές δεκαετίες και οξύνονται τα τελευταία χρόνια.  Η Washington Post και το περιοδικό της Οξφόρδης BiοScience δημοσιοποίησαν πρόσφατα μελέτη την οποία υπογράφουν, 14.000 επιστήμονες από 188 χώρες σύμφωνα με την οποία από τα 31 ‘’ζωτικά’’ σημεία του πλανήτη που εξασθενούν, τα 18 βρίσκονται ήδη σε αρνητικά σημεία ρεκόρ: Τα αέρια του θερμοκηπίου, μετά την κατά περίπου 7% μείωση στη διάρκεια του 2020, βρίσκονται πλέον ξανά στα ύψη, το πάχος των παγετώνων μειώνεται κατά 31% πιο γρήγορα από ότι πριν 15 χρόνια και στην αποψίλωση δασών ο Αμαζόνιος σημειώνει ήδη αρνητικό υψηλό 12ετίας. 

Η Μεσόγειος και προφανώς η Ελλάδα, είναι από τις περιοχές που θα πληγούν περισσότερο από άλλες, από περισσότερους και πιο έντονους καύσωνες και ταυτόχρονα από περισσότερες και πιο έντονες πλημμύρες . Ήδη, φαινόμενα που τα αναμέναμε τα επόμενα 30 χρόνια, εμφανίζονται πλέον στη χώρα σήμερα. 

Η  Κλιματική Κρίση, είναι βέβαιο ότι θα πλήξει πολύ περισσότερο τις φτωχότερες χώρες, καθώς και τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα των ανεπτυγμένων κοινωνιών, διαμορφώνοντας έτσι την τραγική «τριπλή αδικία»: τις χειρότερες συνέπειες θα τις υποστούν οι πιο ευάλωτοι, οι λιγότερο υπεύθυνοι για τη δημιουργία τους, αυτοί που οι ήδη αβίωτες συνθήκες τους, θα γίνουν ακόμα χειρότερες.

Σύμφωνα με την World Bank (2018), τα επόμενα χρόνια λόγω Κλιματικής Αλλαγής, η μετανάστευση από τη Λατινική Αμερική, τη ΝΑ Ασία και την Υποσαχάρια Αφρική (περιοχή Σαχέλ)θα ξεπεράσει τα 140 εκατομμύρια  κλιματικούς πρόσφυγες. Οι συνέπειες για Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία είναι προφανείς. 

Την ίδια στιγμή, καμία από τις αναπτυγμένες χώρες των G20 δεν είναι συνεπής με τις δεσμεύσεις της σε σχέση με την συμφωνία των Παρισίων. Οι πιο συνεπείς στις δεσμεύσεις είναι Γερμανία και Γαλλία ( 70%) και οι λιγότερο συνεπείς είναι Ρωσία και Σαουδική Αραβία (20%). Το σχετικό διάγραμμα του BloombergNEF (2021) είναι χαρακτηριστικό. .

2.Η πολυπαραμετρική Παγκόσμια Κλιματική Εξίσωση

Η Ε.Ε, πρωτοπόρος σε παγκόσμιο επίπεδο, φιλοδοξεί να γίνει κλιματικά ουδέτερη ως το 2050. Στο ενδιάμεσο, για την επόμενη δεκαετία, φιλοδοξεί μέχρι το 2030 να υλοποιήσει το περίφημο  «fit for 55», που σημαίνει κατά 55% μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε σχέση με το 1990. Όλα αυτά, σε μια παγκόσμια κοινότητα στην οποία εκτιμάται ότι μέχρι το 2050 θα έχουν διπλασιαστεί τα μεγέθη της παγκόσμιας οικονομίας, θα έχουν προστεθεί άλλα 2 δις κάτοικοι στον πλανήτη (φθάνοντας συνολικά τα 10δις, κυρίως σε Αφρική και Ινδία), ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να έχει μειωθεί και η ενεργειακή κατανάλωση κατά 8%. 

Για να έχουμε μια αίσθηση μεγέθους των δυσκολιών του παγκόσμιου αυτού εγχειρήματος, να θυμηθούμε ότι όλο το 2020, στη διάρκεια των παγκόσμιων εγκλεισμών και το σταμάτημα μετακινήσεων, παραγωγής, κ.α. , η συνολική μείωση του διοξειδίου του άνθρακα δεν ξεπέρασε το 7% , ενώ σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό ενέργειας ΙΕΑ, για να υπάρξει κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, θα πρέπει να υπάρχει μέση ετήσια παγκόσμια μείωση των εκπομπών κατά 6,7%!, για όλα τα επόμενα 30 χρόνια.

Η παγκόσμια αυτή εξίσωση είναι η πιο πολυπαραμετρική,  με τους περισσότερους αγνώστους και τις περισσότερες αβεβαιότητες  που κλήθηκε ποτέ να επιλύσει η ανθρωπότητα και μάλιστα στον συγκλονιστικά ελάχιστο ιστορικό χρόνο των μόλις 30 ετών. 

Προκειμένου να διατηρηθεί η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κάτω των 2οC, εκτιμάται ότι στον τομέα της ενέργειας, θα χρειαστούν επενδύσεις $78-130 τρις έως το 2050. Με άλλα λόγια, από το σημερινό $1,5 τρις/χρόνο,  να φθάσουμε σε υπερδιπλασιασμό, με μέσο όρο $3-4 τρις/χρόνο!

Δεδομένης της παγκόσμιας κατεύθυνσης all green electricity σε όλους τους τομείς (ενέργεια, μεταφορές, κατασκευές, κ.α.), θα πρέπει οι εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών και αιολικών πάρκων που απαιτούνται για το πρασίνισμα των ηλεκτρικών συστημάτων να 4πλασιαστούν σε σχέση με το παγκόσμιο ρεκόρ που επιτεύχθηκε το 2020.

Έτσι, για τα επόμενα 10 χρόνια, πρέπει η παραγωγή πράσινου υδρογόνου να 100πλασιαστεί, οι πωλήσεις ηλεκτρικών οχημάτων να 20πλασιαστούν και οι επενδύσεις σε πράσινη ηλεκτρική ενέργεια (παραγωγή και δίκτυα) να 4πλασιαστούν. Το αντίστοιχο διάγραμμα του ΙΕΑ είναι επίσης χαρακτηριστικό. 

3.Η Γεωπολιτική των πρώτων υλών 

Η νέα διοίκηση Biden στις ΗΠΑ συμβαδίζει πλέον σε κλιματικές φιλοδοξίες με την ΕΕ, γεγονός που δημιουργεί, σοβαρές προοπτικές αισιοδοξίας για την επίτευξη των φιλόδοξων παγκόσμιων κλιματικών στόχων. 

Ο δίδυμος διεθνής μετασχηματισμός προς οικονομίες πράσινων και ψηφιακών παραγωγικών μοντέλων, εκτός από την αναγκαία πολιτική βούληση, εκτός από τον πακτωλό των αναγκαίων δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, εξαρτάται επιπλέον και από  έναν συντελεστή εξαιρετικά σημαντικής γεωπολιτικής σημασίας: την ύπαρξη, εξόρυξη, επεξεργασία και διανομή των αναγκαίων κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (κΟΠΥ). Τα επόμενα χρόνια εκτιμάται ότι θα απαιτηθεί ο 6πλασιασμός στην εξόρυξη κΟΠΥ όπως: χαλκός, πυρίτιο, κοβάλτιο , νικέλιο, σπάνιες γαίες, κ.α. 

Η μέχρι σήμερα κατά 40% εξάρτηση της Ευρώπης, από το Ρώσικο πετρέλαιο και φυσικό αέριο, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να μετασχηματιστεί σε αντίστοιχη εξάρτηση από την Κίνα ή κάποιες άλλες χώρες, οι οποίες διαθέτουν τα αντίστοιχα κοιτάσματα. Οι πρώτες ύλες πρέπει να διατίθενται διεθνώς με αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους, με επάρκεια, με αξιοποίηση ανακύκλωσης  και ασφαλώς σε τιμές προσιτές, διαφορετικά το επιπλέον κόστος θα το πληρώσει ο τελικός καταναλωτής. 

Τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα δείχνουν το μέγεθος του προβλήματος 

Α) ένα συμβατικό αυτοκίνητο απαιτεί για την κατασκευή του 30kg κΟΠΥ, ενώ ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο, που είναι το μέλλον της αυτοκίνησης, απαιτεί υπερεξαπλάσιες ποσότητες της τάξης των 200kg/όχημα. 

Β) Τo 70% των φωτοβολταϊκών panels κατασκευάζεται στην Κίνα και ένα άλλο επιπλέον 15% σε χώρες της ΝΑ Ασίας, από Κινέζικες εταιρείες. Κατά συνέπεια, το 85% της παγκόσμιας παραγωγής φωτοβολταϊκών βρίσκεται σε κινέζικα χέρια. 

Γ) Η εξάρτηση της Ευρώπης από εισαγωγές κρίσιμων πρώτων υλών γίνεται ακόμη πιο δισεπίλυτη, λόγω της υπερσυγκέντρωσης των πρώτων υλών σε συγκεκριμένες χώρες. Το 98% των εισαγωγών στην ΕΕ σπάνιων γαιών (πχ για offshore αιολικά) γίνεται από την Κίνα, το 98% εισαγωγών βορικού άλατος (χημική βιομηχανία) από την Τουρκία,  το 78% εισαγωγών λιθίου (μπαταρίες) από την Χιλή, το 71% της πλατίνας (ηλεκτρικός εξοπλισμός) από την Νότια Αφρική, το 68% του κοβαλτίου (μπαταρίες) από το Κονγκό ( όπου μάλιστα υπάρχει και η τραγική έξαρση της εξοντωτικής και προφανώς παράνομης παιδικής εργασίας ) και το 64% του βωξίτη (αλουμίνιο)  από την Γουινέα.