Η τετραπλή πλανητική κρίση

14 06 2025 | 08:53Γιάννης Τσιπουρίδης

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πως και πόσο απωθούμε την δραματική πραγματικότητα της κλιματικής κρίσης από την σκέψη μας.

Είμαι σίγουρος πως ακόμη και πολλοί από αυτούς που δημόσια λένε ότι αποδέχονται την κλιματική κρίση και τη σοβαρότητα της, μέσα τους, είτε συνειδητά είτε σαν μηχανισμός απόδρασης, πιστεύουν ή ότι κάτι θα μας σώσει την τελευταία στιγμή (ο μύθος του από μηχανής θεού και του αμερικάνικου ιππικού μας έχει καταστρέψει) ή ότι η κατάσταση δεν είναι και τόσο σοβαρή, όσο τη λένε οι επιστήμονες.

Δυστυχώς για εμάς η κατάσταση είναι πάρα πολύ άσχημη και θα γίνει κατά πολύ χειρότερη. Και για να μην λέτε ότι δεν ξέρατε, πρέπει να συνειδητοποιήσετε ότι δεν έχουμε μόνο μια κρίση να αντιμετωπίσουμε, αλλά τέσσερις(4).

Η ανθρωπότητα βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με μια άνευ προηγουμένου τετραπλή πλανητική κρίση που επηρεάζει όχι μόνο τα φυσικά οικοσυστήματα, αλλά και τον ίδιο τον κοινωνικό ιστό των κοινωνιών μας. Κι αυτό το τελευταίο στην «αλτρουιστική» κοινωνία που ζούμε όπου πρυτανεύει ο νόμος του ισχυρότερου και ο σώζων εαυτόν σωθήτο, θα καταρρεύσει πρώτο.

Έχουμε και λέμε λοιπόν: πέρα από την “αγαπημένη” όλων (1) κλιματική κρίση, κορυφώνεται παράλληλα (2) η ρύπανση του πλανήτη (3) η απώλεια βιοποικιλότητας και (4) το ολοένα διογκούμενο κύμα κλιματικών προσφύγων.

Οι τέσσερις διαστάσεις της πλανητικής κρίσης είναι αλληλένδετες και αλληλοτροφοδοτούνται, δημιουργώντας ένα πολύπλοκο δίκτυο προκλήσεων που απαιτεί σοβαρότητα και αποφασιστικότητα για να οδηγήσει σε άμεση και συντονισμένη δράση αντιμετώπισης σε παγκόσμιο επίπεδο…..που φυσικά δεν υπάρχει ούτε για δείγμα.

Ας τις δούμε επιγραμματικά, όπως θα βλέπαμε και μια ιατροδικαστική έκθεση…. Να ξέρουμε, βρε αδελφέ, από τι θα πάμε άκλαυτοι.

1. Η Κλιματική Κρίση

Η κλιματική κρίση είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), μεθανίου (CH₄) και οξειδίων του αζώτου (N₂O), που προέρχονται πάνω από ¾ από την καύση ορυκτών καυσίμων. Είναι το κόστος της ….ανάπτυξης.

Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία έχει ήδη αυξηθεί κατά περίπου 1,5°C από την προβιομηχανική εποχή, οδηγώντας σε πολύ ακραία καιρικά φαινόμενα: έντονες καταιγίδες, παρατεταμένες ξηρασίες, καταστροφικές πλημμύρες και ανεξέλεγκτες πυρκαγιές. Υπομονή έρχονται και χειρότερα…..

Αυτές οι αλλαγές επιδεινώνουν την επισιτιστική ανασφάλεια, απειλούν τις υποδομές και υπονομεύουν την ανθρώπινη υγεία. Η κλιματική κρίση δεν είναι μελλοντική απειλή — είναι ήδη εδώ και επηρεάζει δυσανάλογα τις φτωχότερες χώρες, οι οποίες συμβάλλουν λιγότερο στο πρόβλημα.

Πρόσφατα έβλεπα στις ειδήσεις για τις πλημμύρες στην Νιγηρία[i], όπου χάθηκαν ίσως και 700 άτομα (200 νεκροί 500 αγνοούμενοι). Είδα στις ειδήσεις ένα Νιγηριανό αγρότη, Γιουσούφ τον έλεγαν, να λέει ότι είχε μια οικογένεια 17 ατόμων, από την οποία πνίγηκαν 9 και αγνοούνται οι 8….. δεν ξέρω πόσοι μάθατε για τις πλημμύρες της Νιγηρίας….

2. Ρύπανση

Η ρύπανση, κατ’ αρχάς, συνδέεται στενά με την κλιματική αλλαγή, καθώς πολλές από τις ίδιες βιομηχανικές δραστηριότητες που εκλύουν αέρια του θερμοκηπίου, είναι επίσης υπεύθυνες για ατμοσφαιρική, υδάτινη και εδαφική ρύπανση.

Φυσικά το χεράκι τους στην ρύπανση έχουν βάλει και πάρα πολλές από τις άλλες δραστηριότητες της «ανάπτυξης», καταστρατηγώντας τους όποιους κανονισμούς προστασίας του περιβάλλοντος έχουν θεσμοθετηθεί. Να θυμίσω ότι πολλοί κανόνες δεν τίθενται σε ισχύ παρά μόνο αφού διαπιστωθεί η περιβαλλοντική ζημιά, μια και δεν πάει ο νους μας στο κακό……

Η ρύπανση από τα απέθαντα πλαστικά, είναι από τις πιο σοβαρές μορφές ρύπανσης: για παράδειγμα κάθε χρόνο, εκατομμύρια τόνοι πλαστικών καταλήγουν στους ωκεανούς, απειλώντας τη θαλάσσια ζωή και εισχωρώντας στην τροφική αλυσίδα. Και φυσικά να αναφέρω ότι για την παραγωγή των πλαστικών χρησιμοποιούνται ορυκτό πετρέλαιο και ορυκτό αέριο.

Η ρύπανση μειώνει τη γονιμότητα των εδαφών, καταστρέφει τις οικολογικές ισορροπίες και συνδέεται με τη μείωση της βιοποικιλότητας.

Και όχι μόνο: μικροπλαστικά έχουν ανιχνευθεί στον εγκέφαλο, σε έμβρυα, στον πλακούντα και σε όλα πρακτικά τα όργανα του σώματος.

Ανησυχείτε για την εισβολή της τεχνητής νοημοσύνης και καλά κάνετε. Μήπως πρέπει να ανησυχείτε και για την εισβολή των πλαστικών σε όλο τον κύκλο της ζωής[ii]…

Αλλά φυσικά δεν ιδρώνει το αυτί του παντοδύναμου άρχοντα του πλανήτη με κάτι τέτοια και γι αυτό πρόσφατα ακύρωσε(και) την απόφαση για χάρτινα καλαμάκια κι επανέφερε τα πλαστικά[iii], γιατί, όπως είπε, «….τα μασάει αυτά ο καρχαρίας…… Άβυσσος…..

Να κλείσω αυτήν τη σύντομη και αποσπασματική παράγραφο, θυμίζοντας ότι, η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί πάνω από επτά εκατομμύρια πρόωρους θανάτους ετησίως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

3. Απώλεια Βιοποικιλότητας

Η Γη βιώνει μια επιταχυνόμενη απώλεια βιοποικιλότητας, με ρυθμούς που ξεπερνούν κατά πολύ τους φυσικούς ρυθμούς εξαφάνισης ειδών. Το 25% των γνωστών ειδών αντιμετωπίζει σήμερα κίνδυνο εξαφάνισης, όπως επισημαίνει η Διακυβερνητική Πλατφόρμα Επιστήμης-Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα (IPBES[iv]).

Η αποψίλωση των δασών, η επέκταση των πόλεων, η εντατική γεωργία, η ρύπανση και η κλιματική αλλαγή απειλούν τα οικοσυστήματα που παρέχουν τροφή, καθαρό νερό και βασικές οικολογικές υπηρεσίες[v].

Τα νούμερα[vi],[vii] μιλάνε από μόνα τους:-

73%: Η μέση μείωση του μεγέθους των πληθυσμών ειδών άγριας ζωής μεταξύ 1970 και 2020.
85%: Η εκτιμώμενη μείωση της βιομάζας(δείκτης μέτρησης συνολικού βάρους) των άγριων θηλαστικών από την εμφάνιση του ανθρώπου.
1000 φορές υψηλότερος: Ο τρέχων ρυθμός εξαφάνισης ειδών σε σύγκριση με τους ρυθμούς πριν από την εμφάνιση ανθρώπου.
1 εκατομμύριο: Ο εκτιμώμενος αριθμός ειδών που θα μπορούσαν να απειληθούν με εξαφάνιση τις επόμενες δεκαετίες.
211: Ο αριθμός των φυτικών και ζωικών ειδών που έχουν εξαφανιστεί στις ΗΠΑ από το 2022.
2.288: Ο αριθμός των φυτικών και ζωικών ειδών που απειλούνται ή κινδυνεύουν με εξαφάνιση στις ΗΠΑ από το 2022.
83%: Η μείωση των ειδών γλυκού νερού παγκοσμίως.

Εδώ είναι που δεν ιδρώνει κανενός το αυτί.

4. Κλιματικοί Πρόσφυγες

Η τέταρτη διάσταση της πλανητικής κρίσης είναι η ραγδαία αύξηση των ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους λόγω των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Οι κλιματικοί πρόσφυγες αποτελούν ήδη μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, έως το 2050, έως και 216 εκατομμύρια άνθρωποι ενδέχεται να μετακινηθούν εσωτερικά λόγω κλιματικών κινδύνων.

Η ξηρασία, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, οι πλημμύρες και η απώλεια των καλλιεργήσιμων εδαφών καθιστούν πολλές περιοχές μη βιώσιμες, ενώ οι συγκρούσεις που προκύπτουν λόγω των περιορισμένων πόρων επιδεινώνουν περαιτέρω τις συνθήκες. Παρά το μέγεθος του προβλήματος, το διεθνές νομικό πλαίσιο προσδιορισμού και προστασίας αυτών των ανθρώπων παραμένει περιορισμένο, αφήνοντας εκατομμύρια χωρίς νομική αναγνώριση ή προστασία.

Και δεν είναι αυτό το χειρότερο.

Η Έκθεση Exodus Equator[viii] προβλέπει 1 δις κλιματικών προσφύγων το 2050, αλλά μια άλλη έκθεση[ix] εκτιμά τον αριθμό σε 1.2 δισεκατομμύρια προσφύγων.

Πριν αναλωθούμε στην ακρίβεια των μελετών, να συμφωνήσουμε πως και 10 και 50 και 100 εκατομμύρια είναι πάρα πολλοί.

Μιλάμε για ανθρώπους.

Και στατιστικά, το 41% των προσφύγων είναι παιδιά. Και περισσότερες οι γυναίκες.

Μπορείτε να μπείτε στη θέση τους; Δεν λέω στα παπούτσια τους γιατί το πιθανότερο θα είναι ξυπόλητοι.

Μπορείτε να φανταστείτε τη δυστυχία, την απελπισία, την απόγνωση;

Μπορείτε να φανταστείτε να είστε εσείς ένας από αυτούς;

Αν όντως υπάρξουν 1 δις οι κλιματικοί πρόσφυγες, δεν νομίζετε ότι θα είναι και κάποιοι ευρωπαίοι;

Πάντα οι φτωχοδιάβολοι του Νότου θα την πληρώνουν;

Δια ταύτα

Η τετραπλή πλανητική κρίση απαιτεί μια παγκόσμια, ολιστική, συντονισμένη στρατηγική που θα συνδέει την άμεση κλιματική δράση με την δια ροπάλου προστασία της βιοποικιλότητας, την δραστική μείωση της ρύπανσης και την πρόνοια για την προστασία των ευάλωτων πληθυσμών. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω αποσπασματικών λύσεων. Αντίθετα, απαιτείται μια ριζική επανεξέταση των οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων που εντείνουν τις ανισότητες και υπονομεύουν τη βιωσιμότητα του πλανήτη.

Μάλιστα. Έπρεπε να το γράψω το παραπάνω, ξέροντας ότι γράφω αρλούμπες.

Ποιος θα τα κάνει όλα αυτά;

Το κακό σήμερα δεν είναι μόνο η άρνηση της ύπαρξης της κρίσης, αλλά είναι και η καθυστέρηση δράσης και το ξέπλυμα (whitewashing) των όποιων δράσεων αποφασίζονται και στις 4 αυτές κατευθύνσεις της κρίσης.

Κι επειδή το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι ας αρχίσουμε από εκεί.

Η Αμερική έπιασε πάτο με τον Πρόεδρο της να διατρανώνει ότι δεν υπάρχει κλιματική κρίση, ότι η πράσινη μετάβαση ήταν μια απάτη και … “drill, baby drill”, πλήττοντας ουσιαστικά θετικές προσπάθειες σε κάθε μία από τις παραπάνω κρίσεις.

Θέλω να μοιραστώ αυτό το βίντεο[x] μαζί σας όπου μια ρεπουμπλικανή γερουσιαστής κατατροπώνει τους κλιματικούς επιστήμονες με το ατράνταχτο επιχείρημα ότι ο Θεός ελέγχει το κλίμα…..

Αλλά και το σώμα δεν πάει πίσω. Όσοι αποφασίζουν για το μέλλον μας, (θα το πω θετικά) κάνουν πολύ λίγα, πολύ αργά. Αν αυτά που εξαγγέλλονται σήμερα είχαν εξαγγελθεί μερικές δεκαετίες νωρίτερα δεν θα φτάναμε έως εδώ που φτάσαμε.

Τώρα είναι ασπιρίνες.

Δρ. Γιάννης Τσιπουρίδης

Σύμβουλος Μηχανικός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας

Δράση για το κλίμα

Καθηγητής Πανεπιστημίου Technical University of Mombasa (TUM), Kenya

Ερευνητής Πανεπιστημίου Strathmore University, Nairobi, Kenya

Μέλος του Fossil Fuel Non Proliferation Treaty και του Loss and Damage Collaboration Group

Εκδότης e-mc2 (Energy Matters to Climate Change)

Εκδότης ΑΝΕΜΟλόγια

[i] https://www.theguardian.com/environment/2025/jun/02/weather-tracker-nigeria-deadly-flooding

[ii] https://www.aamc.org/news/microplastics-are-inside-us-all-what-does-mean-our-health

[iii] https://www.theguardian.com/us-news/2025/feb/10/trump-plastic-straws-executive-order