Κλιματική Κρίση & Αγροτική Παραγωγή: Η Ελλάδα χωρίς σχέδιο σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο
Το 2023, η Θεσσαλία υπέστη μια από τις σοβαρότερες φυσικές καταστροφές στη σύγχρονη ιστορία της. Πάνω από το 25% της γεωργικής της παραγωγής καταστράφηκε· μεγάλες εκτάσεις πλημμύρισαν, αρδευτικά δίκτυα κατέρρευσαν, υποδομές παρέλυσαν. Την ίδια περίοδο, περιοχές της Κρήτης και της Πελοποννήσου κατέγραψαν θερμοκρασίες άνω των 45 °C, ενώ δείκτες εδαφικής ξηρασίας άγγιξαν ιστορικά υψηλά. Τα φαινόμενα αυτά δεν είναι μεμονωμένα. Συνθέτουν πλέον ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο που διαμορφώνει το νέο, ασταθές και ευάλωτο περιβάλλον της ελληνικής υπαίθρου.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έως το 2050 η γεωργική παραγωγή στη Νότια Ευρώπη μπορεί να μειωθεί έως και 16 % εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, με σοβαρές συνέπειες στην επισιτιστική επάρκεια και τη συνοχή των αγροτικών περιοχών (EU JRC – Climate impacts on the EU agriculture and food systems, 2023).
Ωστόσο, η Ελλάδα —μια χώρα με αυξημένη εξάρτηση από τον πρωτογενή τομέα και ένα ιδιαίτερα ευάλωτο μεσογειακό κλιματικό προφίλ— παραμένει χωρίς λειτουργικό, συνεκτικό και εξειδικευμένο σχέδιο για την προσαρμογή του πρωτογενούς τομέα στην κλιματική κρίση. Ενώ άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. υιοθετούν σύγχρονες πολιτικές ανθεκτικότητας, η ελληνική πολιτεία συνεχίζει να κινείται αποσπασματικά, χωρίς αξιολόγηση κινδύνων, χωρίς δίκτυα παρακολούθησης, και χωρίς θεσμική σύνδεση των επιδοτήσεων με μετρήσιμους στόχους.
Η Εθνική Στρατηγική Προσαρμογής του 2016 δεν περιλαμβάνει εξειδικευμένα μέτρα για τον αγροδιατροφικό τομέα. Τα Τοπικά Σχέδια Προσαρμογής δεν είναι υποχρεωτικά και στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν παραμείνει θεωρητικά. Και ενώ ο ΟΠΕΚΕΠΕ θα έπρεπε να είναι βασικός μηχανισμός προσανατολισμού των ενισχύσεων προς ανθεκτικές πρακτικές, πλήττεται από σκάνδαλα, έλλειψη διαφάνειας και εποπτεία από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με αρνητικές επιπτώσεις στην αξιοπιστία του συστήματος. Η χώρα στερείται σήμερα τα βασικά: την υποχρεωτική αξιολόγηση κλιματικού κινδύνου (climate-risk screening) για έργα και ενισχύσεις, ένα εθνικό σύστημα δεικτών ανθεκτικότητας ή ένα θεσμικό πλαίσιο αναδιάρθρωσης καλλιεργειών με βάση τα νέα κλιματικά δεδομένα.
Κι όμως, η νέα ΚΑΠ 2023–2027 προβλέπει πάνω από 1,5 δισ. ευρώ για πράσινα μέτρα και γεωργία ακριβείας. Χωρίς όμως ένα στρατηγικό σχέδιο προσαρμογής, χωρίς δείκτες, χωρίς στοχευμένη αξιολόγηση, οι πόροι αυτοί καταλήγουν να ανακυκλώνουν παλιά σχήματα. Με απλά λόγια: ξοδεύουμε χωρίς να γνωρίζουμε αν χτίζουμε ανθεκτικότητα ή απλώς μεταθέτουμε το πρόβλημα.
Αντιθέτως, άλλες χώρες της Ευρώπης κινούνται ήδη στην επόμενη μέρα. Η Ισπανία, μέσω του "PNACC-Agricultura”, έχει υιοθετήσει χωροθετημένα σενάρια καλλιεργητικής αναδιάρθρωσης. Η Αυστρία παρακολουθεί μέσω του "Boden.Wasser.Schutz” την εξέλιξη του εδάφους και των αποδόσεων σε συνάρτηση με τη χρήση υδάτινων πόρων. Η Ολλανδία, με το "Deltaplan Agrifood”, αξιοποιεί ψηφιακά εργαλεία σε πραγματικό χρόνο και συνδέει τις επιδοτήσεις με μετρήσιμους δείκτες προσαρμογής.
Η Ελλάδα, δυστυχώς, δεν έχει υιοθετήσει κανένα μέτρο που να προσεγγίζει ουσιαστικά την κατεύθυνση αυτών των πολιτικών. Δεν διαθέτει μηχανισμό για την παρακολούθηση της ευπάθειας ανά Περιφέρεια, ούτε εργαλεία για να διακρίνει ποιες περιοχές βρίσκονται σε οριακό σημείο επισιτιστικής ασφάλειας ή αντιμετωπίζουν ακραία λειψυδρία. Η Θεσσαλία είναι το πιο ηχηρό παράδειγμα: η παραγωγική καρδιά της χώρας που πλέον κινδυνεύει με υποβάθμιση, όχι από συγκυριακά φαινόμενα, αλλά από την αθροιστική αδράνεια δεκαετιών.
Σε αυτό το φόντο, η ανάγκη για ένα Εθνικό Σχέδιο Αγροτικής Ανθεκτικότητας είναι προφανής. Όχι ως κείμενο "γενικών αρχών”, αλλά ως λειτουργική δημόσια πολιτική με δεσμευτικούς δείκτες, διασύνδεση με τις επιδοτήσεις, ψηφιακή παρακολούθηση ανά Περιφέρεια και ουσιαστική διακυβέρνηση. Με εμπλοκή όλων των κρίσιμων κρίκων: παραγωγών, περιφερειακών αρχών, πανεπιστημίων, ερευνητικών φορέων και ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων.
Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η προστασία του πρωτογενούς τομέα δεν είναι μόνο αρμοδιότητα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Είναι εθνική υπόθεση. Είναι η βάση της διατροφής, της υπαίθρου, της κοινωνικής συνοχής και της οικονομικής επιβίωσης χιλιάδων οικογενειών. Αν συνεχίσουμε χωρίς σχέδιο, η επόμενη κρίση δεν θα είναι έκτακτη — θα είναι κανονικότητα.
Βασιλική Μπέσιου
Εμπειρογνώμονας σε θέματα Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή, Μέλος του Δ.Σ. του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση σε Ελλάδα και Ευρώπη
