Η συμβολή της ελληνικής βιομηχανίας πλαστικών και ειδικότερα των προϊόντων συσκευασίας, αγροτικού φιλμ και αλιευτικών πλαστικών (δίχτυα) στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής και εθνικής στρατηγικής για την Κυκλική Οικονομία, καθώς και η ανάλυση των προκλήσεων και των ευκαιριών σε επίπεδο ανταγωνιστικότητας του κλάδου, είναι το αντικείμενο της νέας μελέτης του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών - ΙΟΒΕ που παρουσιάστηκε στη διαδικτυακή εκδήλωση «Ο ρόλος της Ελληνικής Βιομηχανίας Πλαστικών στην Κυκλική Οικονομία» που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδας (ΣΒΠΕ).
Ο κ. Βασίλης Γούναρης, Πρόεδρος ΣΒΠΕ, κατά την εναρκτήρια ομιλία του αναφέρθηκε στη δυναμική του κλάδου επισημαίνοντας ότι συνεισφέρει το 1,6% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, στην άμεση και έμμεση απασχόληση στο 1,8% του συνολικού δυναμικού της χώρας, ενώ χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια καθώς αντιπροσωπεύει το 4% των συνολικών εξαγωγών.
Για το ρόλο της βιομηχανίας πλαστικών στην επίτευξη της Κυκλικής Οικονομίας τόνισε «ως βιομηχανία πλαστικών έχουμε κάνει τα πρώτα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Ο κλάδος μας βρίσκεται στον πυρήνα της καινοτομίας και οι εταιρείες στη χώρα μας έχουν αρχίσει να εντάσσουν σε κάθε στάδιο της παραγωγής τους τις αρχές της κυκλικής οικονομίας: από την επιλογή των υλικών, έως το σχεδιασμό. Η παραγωγή εστιάζει στη διευκόλυνση της διαδικασίας της ανακύκλωσης η οποία αποτελεί τη βάση της κυκλικής οικονομίας». Επίσης ο πρόεδρος του ΣΒΠΕ τόνισε «τα πλαστικά αποτελούν μέρος της λύσης στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας. Ιδιαίτερα σήμερα που η βιομηχανία βρίσκεται σε ένα κομβικό σταυροδρόμι. Η πανδημία αποτέλεσε το μεγάλο επιταχυντή των εξελίξεων και ανέδειξε με επιτακτικό τρόπο την ανάγκη διαχείρισης των απορριμμάτων στη σωστή διάστασή της. Τα τελευταία δύο χρόνια διαπιστώσαμε στην πράξη πόσο χρήσιμα είναι τα πλαστικά στη διασφάλιση της υγείας μας, καθώς αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για την παραγωγή του ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού, αλλά και τη σημασία της σωστής απόρριψης του υλικού. Για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την πρόκληση της διαχείρισης των απορριμμάτων απαιτούνται: a) Κατασκευή σύγχρονων μονάδων διαχείρισης απορριμμάτων και ανακύκλωσης, β)Διευκόλυνση των πολιτών με εύκολα προσβάσιμες ροές απόρριψης αποβλήτων και γ) Υλοποίηση μεγάλης κλίμακας εκπαίδευσης των καταναλωτών για την ορθή απόρριψη των συσκευασιών μετά τη χρήση τους».
Αναφερόμενος στην εφαρμογή της εθνικής και ευρωπαϊκής στρατηγικής για την κυκλική οικονομία ο κ. Πέτρος Βαρελίδης, Γενικός Γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, επισήμανε ότι η Ευρώπη είναι μια ήπειρος που στερείται πρώτων υλών γενικότερα, επομένως αποτελεί ανάγκη επιβίωσης για την ευρωπαϊκή ένωση να προτάξει το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας με την κατάρτιση του ευρωπαϊκού Σχέδιου δράσης του 2020. «Σε πρακτικό επίπεδο εξακολουθούν να υπάρχουν ασάφειες στην εφαρμογή και την υλοποίηση δράσεων για την κυκλική οικονομία. Ωστόσο, από την πλευρά μας έχουμε καταρτίσει το Εθνικό σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία που περιλαμβάνει 70 δράσεις, πολλές εκ των οποίων αφορούν στα πλαστικά. Ταυτόχρονα προχωρήσαμε σε μια σημαντική μεταρρύθμιση με το νόμο 4819/21, ενοποιώντας σε ένα ενιαίο νομοθετικό πλαίσιο τους κανόνες διαχείρισης των αποβλήτων και για την ανακύκλωση, εισάγοντας μέτρα που στοχεύουν ακριβώς στην ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας. Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στη νομοθεσία όσο στην εφαρμογή της. Δεν στοχοποιούμε τα πλαστικά σε σχέση με άλλα υλικά. Είναι ένα ιδιαίτερα χρήσιμο υλικό, συνώνυμο του σύγχρονου τρόπου ζωής χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι δεν δημιουργεί προβλήματα στο περιβάλλον. Το πλαστικό δεν είναι ένα υλικό αλλά πολλά και διαφορετικά υλικά, χαρακτηριστικό το οποίο δημιουργεί δυσκολία στην ορθή ξεχωριστή συλλογή του που είναι η βάση για την ποιοτική ανακύκλωση στη συνέχεια. Θα πρέπει όλοι να εργαστούμε και να συνεργαστούμε όλοι οι εμπλεκόμενοι προς αυτή την κατεύθυνση».
Ειδικότερα για την πρόκληση της κυκλικής οικονομίας στην Ευρώπη αλλά και στις χώρες του νότου αναφέρθηκε η κυρία Σίλβια Φ. Στεραντίνο, Διευθύντρια Νομικών & Ρυθμιστικών Υποθέσεων της EuPC, τονίζοντας ότι υπάρχει θετική εξέλιξη η οποία ειδικότερα στον τομέα των πλαστικών επηρεάστηκε από την πανδημία όπως σε όλη την Ευρώπη, ωστόσο εκτιμά θα ξεπεραστούν οι όποιες δυσκολίες που έχουν δημιουργηθεί, και από την αύξηση του κόστους των ενεργειακών πόρων, και θα υπάρξει θετικό αποτέλεσμα.
Την ανάγκη ενός εντατικού διαλόγου και της συνεργασίας όλων των εμπλεκομένων ώστε να καταστεί κατανοητός ο ρόλος του πλαστικού γενικότερα στην κοινωνία και την οικονομία, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της Κυκλικής οικονομίας τόνισε ο κ. Τζιουζέπε Ρίβα, Διευθυντής του Μεσογειακού Cluster της PlasticsEurope.
Ο κ. Ηλίας Ντεμιάν, ερευνητικός, συνεργάτης ΙΟΒΕ σε θέματα περιβαλλοντικών οικονομικών, παρουσίασε τα βασικά ευρήματα της μελέτης. Τόνισε ότι η υψηλή κατά κεφαλήν παραγωγή αστικών αποβλήτων, καθώς και η ταφή, οδηγούν την Ελλάδα στις χαμηλότερες θέσεις στο δείκτη κυκλικότητας υλικών στην ΕΕ27. Επισήμανε ότι η ανακύκλωση των πλαστικών συσκευασιών διαμορφώθηκε στο 37,6% το 2019, απέχοντας κατά 50% από το στόχο του 2025. Σε όρους διαχείρισης το 77% των παραγομένων αποβλήτων οδηγείται σε χώρους υγειονομικής ταφής ενώ προς ανακύκλωση διατίθεται το 21% των αστικών αποβλήτων. Συνυπολογίζοντας το συντελεστή ιδίων πόρων του προϋπολογισμού της ΕΕ για τα απορρίμματα πλαστικής συσκευασίας (€0,8 ανά κιλό) η χώρα μας καλείται να καταβάλλει €111,2 εκατ., για τις ποσότητες που δεν ανακυκλώθηκαν το 2019. Παράλληλα, η εφαρμογή του νέου ΕΣΔΑ οδηγεί στην ανάγκη ανακύκλωσης επιπλέον 174,0 χιλ. τόνων πλαστικής συσκευασίας το 2030, για τα οποία θα απαιτηθούν επιπλέον επενδύσεις ύψους €139,8 εκατ., σε νέες εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Ο ετήσιος κύκλος εργασιών των σχετικών επιχειρήσεων αναμένεται να ενισχυθεί κατά €106,8 ετησίως. Οι παραπάνω επενδύσεις αφενός θα υποστηρίξουν τη βελτίωση της θέσης της Ελλάδας στους δείκτες Κυκλικής Οικονομίας, και αφετέρου θα επιφέρουν σημαντική προστιθέμενη αξία στις επιχειρήσεις που σχετίζονται με δραστηριότητες της κυκλικής οικονομίας.
Αναφερόμενος στις προτάσεις της μελέτης επισήμανε πως, παράλληλα με την υιοθέτηση συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης για περισσότερα ρεύματα πλαστικών αποβλήτων, είναι απαραίτητη η εφαρμογή συστημάτων πιστοποίησης της ποιότητας των παραγόμενων δευτερογενών πρώτων υλών, καθώς και προϊόντων που περιέχουν ανακυκλωμένες ύλες.
Η σημασία της ανακύκλωσης για τη μετάβαση στο μοντέλο της Κυκλικής Οικονομίας αλλά και ως βιώσιμη λύση στη διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων, ήταν το θέμα συζήτησης που ακολούθησε. Στη συζήτηση συμμετείχαν οι:
Mανώλης Γραφάκος, Γενικός Γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ο οποίος αναφέρθηκε στο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων επισημαίνοντας πέντε σημεία δράσης: 1. Το τέλος ταφής απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ. 2. Την εφαρμογή της πολιτικής «πληρώνω όσο πετάω». 3. Την Υπ. Απόφαση που θα δημοσιευτεί σύντομα για τη διαλογή των απορριμμάτων που θα προσφέρει κίνητρα στους Δήμους. 4. Τη δημιουργία υποδομών με νέες μονάδες ανάκτησης ανακύκλωσης, 5. Τη σοβαρή αναβάθμιση των κέντρων διαλογής.
Γεωργία Μαντζαβά, Στέλεχος Δ/νσης Διαχείρισης Αποβλήτων Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, η οποία ενημέρωσε ότι το τέλος για την ταφή των απορριμμάτων από 1/1/2022, είναι ένα οικονομικό εργαλείο που εφαρμόζεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και θα συμβάλλει σταδιακά στην μείωση των απορριμμάτων που οδηγούνται σε ταφή.
Σωτήριος Κορδάς, Γενικός Γραμματέας ΣΒΠΕ, ο οποίος τόνισε το διαχρονικό ενδιαφέρον του Συνδέσμου και της βιομηχανίας για την κυκλική οικονομία και επεσήμανε την ετοιμότητά της να αξιοποιήσει τα ανακυκλωμένα υλικά και να επενδύσει σε αυτή την κατεύθυνση, αναμένοντας και την στήριξη της πολιτείας σε ρυθμιστικό επίπεδο.
Ηλίας Μουσταΐρας, Αντιπρόεδρος Ανταποδοτική Ανακύκλωση A.E., ο οποίος αναφέρθηκε στην υιοθέτηση του συστήματος εγγυοδοσίας που θεωρεί ότι είναι υπέρ της βιομηχανίας και των χρηστών, καθώς θα ενισχυθεί η ανακύκλωση και επεσήμανε τα κίνητρα που θα δοθούν για την έγκαιρη (πριν από την υποχρεωτική εφαρμογή) χρήση ανακυκλωμένου πλαστικού στην παραγωγή νέων πλαστικών υλικών.
Ιωάννης Ραζής, Γενικός Διευθυντής ΕΕΑΑ - Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, ο οποίος διευκρίνισε ότι οι επιδόσεις μας σε ανακύκλωση είναι μεν υψηλές, αλλά η θέση μας στην Ευρώπη είναι πολύ χαμηλά, καθώς αυτό αφορά το σύνολο των απορριμμάτων. Έθεσε το ζήτημα της πιθανής εισφοροδιαφυγής από την πλευρά των συσκευασιών και επεσήμανε τη δυναμική της ΕΕΑΑ (δίκτυο, υποδομές, επιδόσεις) για την αποδοτική εφαρμογή των αποφάσεων της πολιτείας.
Δημήτριος Κονταξής, Πρόεδρος ΣΕΠΑΝ – Σύνδεσμος Βιομηχανιών και Επιχειρήσεων Ανακύκλωσης και Ενεργειακής Αξιοποίησης, ο οποίος αναφέρθηκε στη μελέτη του ΣΕΠΑΝ που διαπίστωσε αποσπασματικές δράσεις και τις ανάγκες διαφάνειας των δεδομένων (ακρίβεια αριθμών), αξιοποίησης του ηλεκτρονικού μητρώου αποβλήτων και της ενίσχυσης της ζήτησης για ανακυκλώσιμο πλαστικό.
Νίκος Βέττας, Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) και Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος τόνισε την ανάγκη για συμπληρωματικότητα των δράσεων και πολιτικών -βάσει σχεδίου- όπως η θέσπιση κινήτρων, (θετικά και αρνητικά) και η δημιουργία υποδομών, μαζί με ένα σύστημα συντονισμού και παρακολούθησης, καθώς με αυτό τον τρόπο εκτός από την προστασία του περιβάλλοντος αναμένεται να δημιουργηθεί και πρόσθετη οικονομική δραστηριότητα και αξία.
Συνοπτική παρουσίαση Συμπερασμάτων Μελέτης ΙΟΒΕ
- Τα πλαστικά προϊόντα που εντάσσονται στην μελέτη έχουν σημαντική παρουσία στην εγχώρια μεταποίηση: η συσκευασία έχει την υψηλότερη αξία παραγωγής, με το αγροτικό φιλμ και τα αλιευτικά δίχτυα να ακολουθούν σε αισθητά χαμηλότερα επίπεδα.
- Σε όρους μεριδίων στην ευρωπαϊκή παραγωγή, ωστόσο, τα αλιευτικά δίχτυα κατατάσσονται στην πρώτη θέση, ενώ έπονται η πλαστική συσκευασία και το αγροτικό φιλμ. Μεταξύ των χωρών της ΕΕ, η θέση της χώρας μας στην παραγωγή αυτών των προϊόντων είναι αξιοσημείωτη, ειδικά στην παραγωγή αλιευτικών διχτυών, όπου η Ελλάδα βρίσκεται στην τέταρτη θέση ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ.
- Ως προς την εξωστρέφεια, το ποσοστό των εξαγωγών στην αξία παραγωγής αλιευτικών διχτυών και αγροτικού φιλμ ανέρχεται σε 70% και 82% αντίστοιχα. Στην πλαστική συσκευασία, η οποία έχει αρκετά μεγαλύτερη εγχώρια παραγωγή, το ποσοστό των εξαγωγών στην αξία παραγωγής είναι σαφώς χαμηλότερο (19%). Τα αλιευτικά δίχτυα παρουσιάζουν σημαντικό εμπορικό πλεόνασμα, σε αντίθεση με την πλαστική συσκευασία και το αγροτικό φιλμ.
- Όσον αφορά στους προορισμούς των εγχωρίων παραγόμενων προϊόντων, τα κράτη-μέλη της ΕΕ αποτελούν τους κύριους προορισμούς για τις εξαγωγές αγροτικού φιλμ και πλαστικών συσκευασιών, ενώ οι εξαγωγές αλιευτικών διχτυών προορίζονται κυρίως σε τρίτες χώρες με ισχυρότερο αλιευτικό τομέα.
- Στην Ελλάδα, η κατά κεφαλήν παραγωγή αποβλήτων βρίσκεται διαχρονικά υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ φαίνεται πως εξακολουθεί να υπάρχει ισχυρή σχέση μεταξύ της πορείας της οικονομίας και της παραγωγής αποβλήτων.
- Η ανακύκλωση των πλαστικών συσκευασιών (40% της οποίας αφορά τα Βιομηχανικά και Εμπορικά Απόβλητα Συσκευασίας - ΒΕΑΣ) διαμορφώθηκε στο 37,6% απέχοντας σημαντικά από τον στόχο του 2025 (50%).
- Σε όρους διαχείρισης, στην Ελλάδα το μεγαλύτερο ποσοστό των παραγόμενων αποβλήτων οδηγείται σε χώρους υγειονομικής ταφής αποβλήτων (77,6% το 2019), ενώ προς ανακύκλωση διατίθεται το 21,0% των αστικών αποβλήτων. Συνυπολογίζοντας το συντελεστή ιδίων πόρων του προϋπολογισμού της ΕΕ για τα απορρίμματα πλαστικής συσκευασίας (€0,8 ανά κιλό) προκύπτει πως για τις ποσότητες που δεν ανακυκλώθηκαν το 2019, η Ελλάδα καλείται να καταβάλει το ποσό των €111,2 εκατ.
- Η εφαρμογή του νέου Εθνικού Σχεδίου για τη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) οδηγεί στην ανάγκη για ανακύκλωση επιπλέον 174,0 χιλ. τόνων πλαστικής συσκευασίας το 2030. Εκτιμάται ότι θα χρειαστούν επενδύσεις της τάξης των €139,8 εκατ. σε νέες εγκαταστάσεις ανακύκλωσης.
- Τα εκτιμώμενα έσοδα των μονάδων ανακύκλωσης διαμορφώνονται (με σημερινές τιμές) στα €106,8 εκατ. Στην περίπτωση που οι ποσότητες πλαστικής συσκευασίας που ανακυκλώνονται παραμείνουν στα ίδια επίπεδα με αυτά του 2019, τότε οι ΟΤΑ θα κληθούν να καταβάλουν για αυτές τις ποσότητες περίπου €8,1 εκατ. ανά έτος σε τέλος ταφής και η Ελλάδα, μέσω του μηχανισμού ιδίων πόρων, να συνεισφέρει στον Ευρωπαϊκό προϋπολογισμό περίπου €119,0 εκατ. κατ’ έτος.
- Η επίτευξη των παραπάνω οφελών εξαρτάται και από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι περιβαλλοντικές προκλήσεις που προκύπτουν στη διαχείριση των σχετικών αποβλήτων. Προς αυτή την κατεύθυνση, είναι σημαντικό επίσης να υιοθετηθούν και να εφαρμοστούν καινοτόμες τεχνολογίες τόσο στη μηχανική όσο και στη χημική ανακύκλωση πλαστικών αλλά και να αξιοποιηθούν οι τεχνικές μηχανικής-βιολογικής επεξεργασίας. Η αξιοποίηση νέων τεχνικών και τεχνολογιών θα ενισχύσουν την ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών και ενέργειας, θα αυξήσουν την αποδοτικότητα της ανακύκλωσης και επεξεργασίας καθώς και θα μειώσουν το ποσοστό των απορριμμάτων που οδηγούνται για καύση και ταφή.
- Επιπλέον, η βελτίωση της καθαρότητας των διαλεγμένων υλικών, η οποία μπορεί να επιτευχθεί και με τη θέσπιση συγκεκριμένων προδιαγραφών και κριτηρίων στους ανακυκλωτές, οδηγεί σε καλύτερης ποιότητας δευτερογενή υλικά. Σε αυτή τη βάση, είναι κρίσιμη η εξέταση της εφαρμογής συστήματος διασφάλισης ποιότητας τόσο στην έξοδο των ΚΔΑΥ, όπου θα πιστοποιείται η ποιότητα (καθαρότητα) των δευτερογενών υλικών, όσο και στην έξοδο τις γραμμής παραγωγής των επιχειρήσεων μεταποίησης που χρησιμοποιούν δευτερογενή υλικά.
- H χρήση κατάλληλων οικονομικών εργαλείων και η παροχή κινήτρων είναι τακτικές που θα προωθήσουν και θα ενισχύσουν την συμμετοχή των επιχειρήσεων και των χρηστών των προϊόντων στην Κυκλική Οικονομία.
- Κρίσιμο ρόλο για βελτίωση της διαχείρισης των πλαστικών αποβλήτων και στροφή προς ένα υπόδειγμα κυκλικής οικονομίας έχει το θεσμικό πλαίσιο. Το εθνικό θεσμικό πλαίσιο βρίσκεται σε πολύ καλό σημείο, έχοντας ενσωματώσει όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες που σχετίζονται με τα θέματα της διαχείρισης των αποβλήτων και με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας. Ωστόσο, η επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί για το 2025 και 2030 απαιτούν περαιτέρω συντονισμένες ενέργειες σε επίπεδο εφαρμογής πολιτικής.
